Bij langdurige therapie komt er vroeg of laat een moment waarop de poort naar de hel dichtslaat, interne demonen niet langer het leven beheersen en de persoon verrast is plotseling het vermogen te verliezen om allerlei onzin te doen. Het is niet gemakkelijk om fouten te maken, nee – niemand is immuun voor fouten. Namelijk, om opzettelijk zulke onzin te doen, zulke keuzes te maken, waarvan je je vervolgens zelf slecht zult voelen. Dit gebeurt met de ontwikkeling van intern bewustzijn en gevoeligheid voor iemands processen en, als gevolg daarvan, met een grotere verantwoordelijkheid voor zichzelf, iemands zelf, zijn leven. Wat gebeurde er tenslotte eerder? Op de een of andere manier leefde een man voor zichzelf, zonder echt na te denken over hoe. Ik heb gewoon geleefd. Hij hield van, hij verlangde, hij was verdrietig, hij leed, hij was verdrietig, hij was boos, hij was gelukkig. Verschillende dingen gedaan. Hij gehoorzaamde geschreven en ongeschreven regels en gewoonten, handelde volgens gevormde patronen, bewoog zich langs platgetreden paden en programma's die hij sinds zijn jeugd had opgesteld, zonder zijn eigen houding, betekenissen en waarden in het bijzonder in twijfel te trekken of te analyseren. Onbewust leefde hij over het algemeen. Hoe het afloopt en hoe God het op je ziel legt. Hetzelfde gold voor acties en beslissingen: je kon jezelf altijd excuseren dat je gewoon pech had, of de schuld op iemand anders afschuiven, jezelf verdedigen met agressie, verdringen, devalueren, de toegeeflijkheid van het slachtoffer krijgen, rechtvaardigen, wat dan ook, rationaliseren - in Over het algemeen waren er geen opties om onder ogen te zien, er was veel innerlijk en de gevolgen van je eigen daden, voor elke smaak. In de psychologie is het, om giftige schaamte en schuldgevoelens te vermijden, gebruikelijk om bepaalde niet erg onaangename daden uit het verleden te behandelen als iets dat niet erg goed is, maar onvermijdelijk en gedwongen aanvaardbaar. Er is zelfs een bekende en behoorlijk werkende mantra: “Je hebt precies gehandeld zoals je toen had kunnen handelen, en niets anders.” In de therapie worden dergelijke momenten overwogen, begrepen, uitgezocht en worden ze een belangrijke ervaring, met of zonder verdere conclusies, nieuwe oplossingen. Toen was het in het verleden zo: we kunnen het niet meer veranderen, maar nu hebben we de kracht om onszelf te accepteren en onze ervaring volledig onder de knie te krijgen, waardoor we sterker worden. Maar wat nu, na enige tijd in therapie, nadat je jezelf volledig hebt leren kennen? Hier bewandelt een man de weg van zijn eigen leven. Ze loopt prachtig, stapt voorzichtig en bewust. Richtingen en routes kiezen. Het raadplegen van het interne kompas en de kaart van het Zelf, in een poging de persoonlijke structuur niet te schenden, en zichzelf geen schade toe te brengen. Aan goede dingen raak je immers zo snel gewend! En dit nieuwe gevoel van jezelf begrijpen en vriendschap met jezelf is van onschatbare waarde! En nu wordt het steeds moeilijker om de verlangens en instructies van iemand anders te volgen in plaats van die van jezelf. Spring in passerende auto's en haast je over platgetreden rails-scenario's zonder de mogelijkheid om op elk moment uit te stappen. Steeds vaker wil ik voelen dat er iets goeds in mij zit. En ook - om je eigen leven te regeren. We worden steeds beter in het vermijden van primitieve verdedigingsmechanismen, zonder ons te verschuilen achter de schermen van repressie en ontkenning. En dan komt ineens het moment dat er een mogelijkheid is om ergens zijwaarts, op een hellend vlak, te stappen. Om iets te doen waar iemand al van weet - nee, het is niet goed, het is niet nodig om daarheen te gaan. Als je een stap zet, een stap opzij zet, weet je immers al zeker dat je het hebt gedaan, er bewust voor hebt gekozen. Jij was het die het deed, en het antwoord ben jij. Hij bedroog, bedroog, nam, sloeg en onderhandelde met zijn geweten. En ook al is het maar een stap en meteen weer terug, ook al laat iemand zich niet meeslepen en glijdt hij niet van een gladde helling af, maar kan hij snel terugkeren naar zijn route - hoe kan hij met deze ervaring blijven leven? Hoe? Verder? Hiermee? Live? Je zult je immers niet gemakkelijk van je af kunnen schudden, terugkeren naar de brede weg, weer op het witte paard springen en in glanzend harnas verder de mooie toekomst in rennen, alsof er niets is gebeurd. Hoe? Wat moet je dan met deze kennis over jezelf – terwijl je ook anders had kunnen doen, de opties zag, wist wat niet goed was, wat niet de moeite waard was – maar het toch deed, niet voor iets anders koos? Zo een